GÜNEYBATI ANADOLU ANTİK ÇAĞ UYGARLIĞI
Karyalılar, MÖ 2. binyılının sonlarından itibaren güneybatı Anadolu’da varlıkları bilinen ve Karya uygarlığını kurmuş kavim. “Karya” adının kökeninin Luvi dilinde “uç ülke, sarp ülke” anlamına gelen “karuwa” sözcüğünden türediği tahmin edilmektedir..Ege kıyılarındaki verimli ovaların gerisinde yer alan yüksek dağlar ve geniş ormanlık alanlar sarp ülkeyi tarif etmektedir.

Bu coğrafi engeller, denizden ilk gelen kolonilerin öncelikle kıyılarda yerleşmelerine neden olmuştur. Bu nedenle, Karya Uygarlığı, askeri amaçtan çok ticari amaçla kurulan bir deniz birliği olarak bilinir..Karya bölgesinin kıyılarının girintili çıkıntılı olması gemiler için doğal koy ve limanlar sağlayarak iskan için çekici unsur oluşturmuştur..

Karya kıyılarına gelen ilk kolonilerin iç bölgelere yayılmadan yalnızca kıyıda yerleşmeleri, hem zor coğrafi koşulların varlığını hem de gelenlerin denize bağlı tüccarlar olduğunu kanıtlar niteliktedir.

Bölgede, gemi yapımı için gerekli kereste gereksinimini karşılayacak geniş ormanların varlığı, maden kaynaklarının zenginliği, verimli ovaların varlığı; Karya’nın ticaret bağlantılarının zaman içinde iç Karya’ya dek uzanarak gelişmesine neden olacaktır.

Karyalıların nereden geldiğine ilişkin kesin bir bilgi olmamakla birlikte kimi kaynaklarda, M.Ö. 1400’lerde Leleg adı altında Girit ve Ege Denizi’ndeki adalarda yaşayan Minosların, yaşadıkları yıkımlar sonucu Batı Anadolu’yu istila ederek Karyalıların atalarını oluşturduğu belirtilmektedir.

Minosların çekilmesiyle tarih sahnesinde yükselişe geçen Mikenlerin zaman içinde Minosların yerini aldığı ve anakaranın yerlilerini oluşturduğu düşünülmektedir.

Minos Uygarlığı’na ait Girit kültü olan Zeus’un çift taraflı kutsal balta simgesinin (Labrys) Karya bölgesinde kullanılması bu göç olgusunu kuvvetlendirmektedir.

Antik Karya Uygarlığı’nda yerleşim örüntüleri daha çok denize bağlı kalmıştır ve Klasik Dönem’de sayıca artmıştır. Karya’da bilinen ilk kentler; Mylasa, Alabanda, Alinda ve Keramos’tur. Bu basit yapılı şehir devletlerinin, M.Ö. 6. yüzyılda çevresindeki irili ufaklı küçük köy yerleşmeleri ile birleşerek ulusal ve yerel bir federasyona dönüştüğü düşünülmektedir

Federasyonun ilk başkenti Mylasa (Milas)’tır. Strabon’a göre, Mylasa (Milas) son derece verimli ovalara sahiptir, ovanın karşısındaki dağda beyaz mermer ocağı vardır ve en iyi beyaz mermer bu ocaktan çıkarılmaktadır.

M.Ö. 3. ve 4. yy’larda Batı Anadolu’da, Pers istilaları ile var olan kentler yıkılarak yerine satraplıklar kurulmuştur. M.Ö. 378’de; Kral Barışı, Batı Anadolu kent devletlerinde bağımsızlık eğilimlerinin artmasına neden olmuştur. Bu süreçte barış ortamının devamı için Persler idari yönetimleri kurana kadar kendilerine bağlı yerli krallar atamışlardır.

M.Ö. 330-30’da Helenistik dönemde, denize bağlı birimler, kıyı kentlerini geliştirmekle birlikte iç bölgelere açılmaya başlamıştır

Bu dönemde satraplık başkenti Mylasa (Milas)’dan Halikarnasos (Halikarnas)’a taşınır. Hekatomnid yönetiminin kentleşme politikaları ile, merkez Halikarnasos olmak üzere dağınık biçimdeki kırsal yerleşimler yeni kent merkezlerine doğru değişmeye başlamıştır.

Dağınık yerleşimlerden kent merkezine dönüşen Karya’nın en önemli kentleri, Halikarnasos, Mylasa (Milas), Labranda, Alinda, Alabanda, Heraklia, Euromos, Gerga, Iasos, Stratoneikeia ve Lagina olmuştur.

Eski Myndos ve Syangela kentleri, Helen toplum modeline uygun şekilde yeni ve daha büyük arazilere yeniden inşa edilir. Bölgenin sınırında bulunan Latmos ve Kaunos, yeni duvarlarla güçlendirilir.

Dünyanın yedi harikasından biri sayılan Mouseleum, M.Ö. 350’lerde yapılarak bu coğrafyanın Mısır ve Yunan mimarlığını birleştiren en önemli yapısı olur.

BAŞLICA KARİA ŞEHİRLERİ
Magnesia am Meander (Ortaklar)
Myus (Avşar Köyü)
Herakleia ad Latmos (Kapıkırı)
Euromos (Ayaklı)
Mylasa (Milas)
Myndos (Gümüşlük)
Bargylia (Tuzla)
İasos (Kurin)
Halikarnassos (Bodrum)
Theangela, İdyma (İskele)
Keramos (Ören)
Cedrai (Sedir Adası)
Physkos, Knidos (Datça)
Kaunos (Dalyan)
Daedala, Tralles (Aydın)
Nysa (Sultanhisar)
Aphrodisias (Geyre)
Stratonikeia (Eskihisar)
Alinda (Karpuzlu)
Alabanda (Araphisar)
Lagina (Turgut)
Labraunda (Türbe) ve Mobulla (Muğla)
başlıca şehirleridir

YAZI NETTEN ALINTIDIR / KAYNAKÇA

Aksan, M.; “Karia Bölgesi Arkeolojisi Üzerine Bir Değerlendirme”, Türkiye Arkeolojik Yerleşimleri, Psidia ve Karia Bölgeleri, Yunan ve Roma Dönemi, Ege Yayınları, s.1-10, İstanbul, 2007.

Başgelen, N.; “Antik Karia Bölgesi ve En Eski Gravürleri Üzerine Genel Bir Bakış”, Gravürlerde Karia, Arkeoloji ve Sanat Yayınları, 2012.

Bean, G. E.; “Karia”, Akgüç, Burak, (Çev.), Cem Yayınevi Kültür Dizisi, İstanbul, 1987.

Bean, G. E.; Cook J. M.; “The Halicarnassus Peninsula”, The Annual of the British School at Athens, 50, pp.85-171, 1955.